Description
Gạo nếp ở đây rất ngon, dẻo thơm nổi tiếng là vì cánh đồng lúa được tưới mát bởi con suối đầu nguồn Mường Lùng, lúa được gieo trồng trên một nền đất hiếm, tầng phong hóa mỏng, nồng độ kali cao, thung lũng Tú Lệ lại nằm gọn giữa ba ngọn núi cao là Khau Phạ, Khau Thán và Khau Song nên biên độ dao động nhiệt độ trong ngày lớn, thời gian đêm dài hơn ngày. Đây là yếu tố quan trọng làm tăng mạch tinh bột Aminôtécpin, quyết định sự dẻo thơm của hạt gạo. Thêm nữa là cấu tạo của đất Tú Lệ tơi xốp, dễ thấm nước và khí hậu trong lành, thuận lợi cho cây lúa phát triển tự nhiên nên cây nếp Tan Lả trồng xuống bén rễ xanh non mơn mởn. Chính vì vậy nếp Tan Tú Lệ được coi là gạo sạch và có mùi thơm rất lạ. Điều đặc biệt hơn nữa là không nơi nào trồng được loại lúa này mà cho thứ gạo thơm, dẻo như vùng thung lũng Tú Lệ.
Để có được xôi nếp thơm ngon người dân Tú Lệ phải tỉ mỉ chăm sóc những thửa ruộng của mình từ lúc gieo trồng đến lúc gặt hái, tận mắt chứng kiến chúng ta mới hiểu hết giá trị của từng hạt nếp. Nếp Tan Lả được người Thái Tú Lệ chế biến thành nhiều món ăn mang đặc trưng địa phương để giới thiệu với khách, nhất là trong lễ hội Lồng Tồng. Cốm làm từ nếp non, gói trong lá dong xanh như tăng thêm màu xanh của cốm và tỏa ra hương thơm của sữa lúa. Xôi nếp Tú Lệ dẻo thơm mà cầm trên tay không bị dính, bề mặt hạt xôi có lớp dầu làm nên vị béo ngậy hiếm có. Ngoài thổi xôi, gạo nếp Tú Lệ dùng để làm bánh chưng, bánh dày hay chế biến các món bánh khác cũng vô cùng thơm ngon. Rượu cần làm bằng nếp Tú Lệ thì ngon không thứ gì sánh nổi.
Lý giải về những đặc trưng của nếp Tú Lệ, các nhà khoa học cho rằng sở dĩ gạo nếp Tú Lệ dẻo, thơm là vì được gieo trên một nền đất hiếm, tầng phong hóa mỏng và nồng độ kali cao tạo nên nét đặc thù của nếp Tú Lệ, không lẫn với bất cứ nơi nào khác. Nếp thơm Tú Lệ là đặc sản trời cho mà không ở vùng cao nào có được và đã trở thành niềm tự hào của những người dân Tú Lệ nói riêng, Yên Bái nói chung.
